18.02.20196 min
Deel het artikel
Burgeractie ondergeschikt maken aan het welzijn van toekomstige generaties
De economie herstelt zich wereldwijd. En bij maatschappelijke uitdagingen is het erg moeilijk om te doorgronden welke opeenvolgende feiten een rol spelen. Doordachte stellingen en impulsieve tweets worden met elkaar verward, vorm en inhoud door elkaar gehaspeld. We surfen mee op de kortstondige golven van populisme die hun oorsprong vinden in onjuiste analyses, alsof het pad naar de bestemming daardoor niet langer wordt.
Invraagstelling populisme, burgeractie en Europa
Alles is met elkaar verweven en tegenstrijdig: elke minuut verschijnt wel een internationale nieuwsflash; neurotische berichten overspoelen de sociale netwerken; maatschappelijke keuzes van politici blijven duister; culturele en religieuze opvattingen zijn verdeeld. Daarnaast zijn de individuele rechten van verschillende generaties tegenstrijdig; is er een politieke verbrokkeling; leidt het mobiliteitsprobleem tot een verkeersinfarct. Terwijl justitie, die zich halsstarrig verzet tegen haar ondergeschikte rol als instituut, aan het infuus moet. Voorts zitten de gevangenissen overvol, is er een nijpend tekort aan middelen en ga zo maar door. En dat alles in een klimaat waarin Europa zijn eigen bestaan in vraag stelt. Datzelfde Europa is nog slechts het notariaat van een technocratie en dreigt te verstikken. Meer zelfs, het Europa van het Verdrag van Rome glijdt almaar meer af naar de natiestaten uit de negentiende eeuw.
Een maatschappij die leeft op krediet
Ook op sociaal vlak en ondanks een opmerkelijke stijging van de levensstandaard is de toestand verslechterd (of althans de perceptie daarvan). De gouden jaren na de oorlog (1945-73) vormden op maatschappelijk en politiek vlak een uitzondering. Toch lagen zij aan de basis van het sociale weefsel waarvan respect voor arbeid en streven naar een gemeenschappelijk sociaal project op basis van ondernemerschap en herverdeling, de hoekstenen vormen. Vandaag krimpt de middenklasse en sluipt armoede de huiskamers binnen, terwijl de digitale revolutie hele sectoren van onze economie dreigt te vernietigen. Er is één essentieel element dat we over het hoofd hebben gezien, toen we ons lieten onderdompelen in het geglobaliseerde kapitalisme: de spontane markteconomie zal ons niet in staat stellen om onze collectieve verplichtingen te financieren. De komende jaren beloven confronterend te worden. Onze welvaartsstaat kan in feite enkel nog overeind blijven door toekomstige generaties met een enorme overheidsschuld op te zadelen. Uiteraard kunnen daarvoor objectieve redenen worden aangehaald, zoals de vergrijzing van de bevolking en de daling van de productiviteitswinsten. Maar we leven hoe dan ook op krediet. En slagen er niet meer in om in een sociaal vangnet te voorzien. Een toenemend aantal mensen belandt daardoor in de armoede.
Sterke politieke machten zijn noodzakelijk
De opeenvolgende crises luiden de doodsklok van ons huidige model. En ze zijn de voorbode van een nieuwe benadering waarin zelfgenoegzaamheid, een gebrek aan visie en een gebrek aan perspectief centraal staan. Maatschappelijke constellaties worden uiterst kwetsbaar en de echte vraag zal zijn hoe volksvertegenwoordiging er in de toekomst zal uit zien. Economische schokken stellen onze democratieën op de proef en zijn een voedingsbodem voor andere politieke configuraties. Bij gebrek aan een charismatische leidersfiguur is het daarom cruciaal dat de overheid klare wijn schenkt. En helder communiceert over de sociale en politieke toekomst van het land, zelfs als haar dat niet populair maakt. Enkel op die manier kan zij rust brengen bij de bevolking, die zich grote zorgen maakt over de toekomst, wat die ook is. Waar nu regelmatig het politieke belang de eerste viool speelt, moet opnieuw het staatsbelang primeren. We hebben een sterke staat en degelijke regio's nodig, die weliswaar niet autoritair zijn, maar wel gezag uitstralen. Hoewel de grotere mate van efficiëntie van het kapitalisme zich niet langer moet vertalen in collectieve welvaart, is een sterk beleid nodig om de vruchten ervan eerlijk te verdelen. En met sterk bedoel ik natuurlijk niet dictatoriaal of antiliberaal, maar herverdelend. En wel op zo een manier dat die herverdeling eerlijk en sociaal rechtvaardig gebeurt. Een kapitalistisch systeem waarin de overheid geen zeggenschap heeft, gaat namelijk gegarandeerd ten onder aan zijn eigen excessen. In een dergelijk systeem is de wet van vraag en aanbod immers de enige regulerende factor.
Collectief herstel van de staat en de maatschappij
De staat moet eerherstel krijgen en opnieuw visionair zijn, zonder te streven naar een welvaartsstaat. Maar hoe? Er bestaat geen blauwdruk. Enkel ascese kan ervoor zorgen dat het politieke discours een uiting is van gezond verstand, ingegeven door dialoog en visie. In dialoog treden met anderen, naar hen luisteren en gematigd zijn in de omgang; alleen daar komt het op aan. Wat is er nodig om collectief onze schouders te zetten onder een ambitieus maatschappelijk project? Ik denk echter dat de horizon van de politieke besluitvorming met enkele jaren moet worden opgetrokken. Het is ook noodzakelijk om alle denktanks (de vele hogere raden en studiediensten) opnieuw meer armslag te geven, zodat politieke visies kunnen worden geënt op academische en wetenschappelijke gegevens. En ook al kan die idee voorbijgestreefd lijken, we zullen individueel en collectief moeten afstappen van kortstondige en narcistische geneugten, zodat de leefwereld van onze toekomstige generaties er een kan zijn van solidaire groei. Het collectieve belang moet in de markteconomie weer een centrale plaats innemen. De markteconomie is dus geen systeem waarin de overheid aan de zijlijn staat. Adam Smith heeft nooit iets dergelijks gezegd. Integendeel, de rol van de staat is des te belangrijker omdat monopolies en oligopolies uit het economische model moeten worden geweerd. De overheid moet deel uitmaken van een logica die zowel regelgevend als beschermend is.
Een sociale en herverdelende economie
Dat brengt ons terug bij een van de grote uitdagingen waar onze westerse gemeenschappen voor staan: de verdeling van de rijkdom, dat wil zeggen individuele belangen en sociale voordelen aan elkaar koppelen. Bovendien betekent markteconomie geenszins minimale overheidsinmenging. De rol van de staat zal opnieuw moeten worden gedefinieerd in de liberale zin van zijn betekenis. Of anders gezegd: bij het waarborgen van de rechtsstelsels en het economische evenwicht, en niet zozeer in een welvaartslogica. Op dat vlak is het in de eerste plaats noodzakelijk om te aanvaarden dat het streven naar welvaart de basis vormt voor vooruitgang. Een vereiste is dan dat de overheid de verdeling van de welvaart, die in de Angelsaksische landen onvoldoende gebeurt en die in de Europese landen te veel een vanzelfsprekendheid is, in goede banen leidt. Hoewel de markteconomie de natuurlijke orde is, een absolute realiteit van onze westerse gemeenschappen, kan ze slechts duurzaam zijn als ze sociaalvoelend en herverdelend is. De sociale orde zal de agenda van de politieke debatten bepalen, aangezien het gaat om het beheer van de transformatie van onze sociale modellen en het nomadisme van de productiefactoren (arbeid, kapitaal en informatie). De enige oplossing is samenwerking tussen individuen en volkeren, met een diepgaande ambitie voor sociale rechtvaardigheid. De mensheid kan alleen overleven als het welzijn van iedereen wordt gerespecteerd. Het komt er dus niet alleen op aan om ons ongelukkige geweten te sussen, maar ook te werken aan een coöperatieve en betere wereld voor de toekomstige generaties.
Deel het artikel
Gerelateerde artikelen
Nijverheidsstraat 44
1040 Brussel
België
+32 2 287 91 111040 Brussel
België
BTW BE 0403 212 172
RPR Brussel
RPR Brussel
Gereglementeerd door de Belgische Autoriteit voor Financiële Diensten en Markten (FSMA) en de Nationale Bank van België | Alle rechten voorbehouden 2024, Degroof Petercam